Tijdens de campagne voor de Tweede Kamerverkiezingen schermden diverse
partijen met onwrikbare breekpunten. De uitslag van de verkiezingen maakt
het echter onvermijdelijk dat, linksom of rechtsom, kiezersbeloften worden
gebroken. Vooral op het economische vlak.
Op basis van de vrijwel definitieve uitslag duiken in eerste instantie drie
mogelijkheden op. Een nipt, rechts meerderheidskabinet van VVD, PVV en CDA
(76 zetels), Paars Plus met VVD, PvdA, D66 en GroenLinks (81 zetels) en een
grote coalitie van VVD, PvdA en CDA (82 zetels).
Over Rechts: AOW en zorg
Gelet op de verkiezingsuitslag zou een kabinet met VVD, PVV en CDA een
combinatie van twee winnaars en een grote verliezer opleveren. Vooral voor
het CDA vergt het enige souplesse om over het verlies van twintig zetels
heen te stappen. Maar voor een partij die zich doorgaans het scherpst
profileert als bestuurdersorganisatie, is dit niet ondenkbaar.
Programmatisch betekent de rechtse optie vooral dat de PVV van Geert Wilders
flink moet toegeven. Donderdagochtend 10 juni stelde Wilders zich al
verrassend soepel op door zijn breekpunt ten aanzien van de verhoging van de
AOW-leeftijd te nuanceren.
Dat is prettig voor CDA en VVD, omdat er zonder de AOW-maatregel elders zo’n
vier miljard euro aan extra bezuinigingen gevonden moet worden. Toch blijft
het de vraag of een rechtse coalitie er hiermee is. CDA en VVD boeken in
totaal een veel forser ombuigingspakket in van ruim 20 miljard euro,
vergeleken met circa 15 miljard euro voor Wilders.
De PVV zal dan ook ingrepen moeten accepteren die zijn kiezers zullen voelen.
Bijvoorbeeld in de zorg - bij CDA en VVD ingeboekt voor 3,7 en 3,9 miljard
euro - of in de sociale zekerheid. Gevoelig punt is hoeveel electorale
schade Wilders oploopt, als hij zijn handtekening zet onder pijnlijke
maatregelen, terwijl kiezers min of meer is beloofd dat 'gratis' bezuinigen
op Europa, ontwikkelingsamenwerking en massa-immigratie afdoende is.
Paars Plus: hypotheekrenteaftrek
De optie van een kabinet met VVD, PvdA, GroenLinks en D66 kent als
voornaamste obstakel de hypotheekrenteaftrek. Vooral de VVD en D66 hebben
hier veel te verliezen.
De VVD heeft zich geprofileerd met een sterk pleidooi vóór behoud van de
renteaftrek en D66-leider Pechtold heeft beperking van de renteaftrek juist
bestempeld tot noodzakelijke voorwaarde voor deelname aan een kabinet.
In de toch al linksige samenstelling van Paars Plus is het voor de VVD zeer
riskant om toch te morrelen aan de renteaftrek, gelet ook op het belang dat
de eigen achterban hecht aan dit punt. Omgekeerd zou D66 zichzelf
ongeloofwaardig maken als er helemaal niets aan de hypotheekrenteaftrek
gebeurt.
Een mogelijke oplossing om onder dit dilemma uit de komen, is een verhoging
van het eigenwoningforfait voor huiseigenaren. Toch blijft dit een groot
risico voor de VVD. De meeste kiezers weten goed dat de fiscale subsidie
voor de eigen woning bestaat uit de som van woningforfait en renteaftrek.
Verhoging van het woningforfait betekent de facto dat de subsidie voor de
eigen woning wel degelijk wordt aangepakt.
Grote Coalitie: ontslagrecht, WW-duur
Een zogenoemde grote coalitie van middenpartijen VVD, PvdA en CDA oogt op het
eerste gezicht als een stroeve uitkomst. Vooral voor de PvdA wordt het
bikkelen met twee rechtse partijen, al is regeren met een fors kleiner CDA,
zonder Jan Peter Balkenende, wellicht minder problematisch.
Bij het uitruilen van speerpunten lijkt de PvdA in eerste instantie zwak te
staan. VVD en CDA willen niet morrelen aan de hypotheekrenteaftrek en
tegelijkertijd wel het ontslagrecht versoepelen en de duur van de
WW-uitkering beperken. Ofwel: de arbeidsmarkt flexibeler maken.
Voordeel in de onderhandelingen is dat PvdA-leider Job Cohen heeft laten
doorschemeren geen echte breekpunten te hebben. Tegelijk zal de PvdA alleen
mee willen doen aan een door rechts gedomineerde coalitie, als Cohen daar
voor linkse kiezers herkenbare pluspunten uit haalt.
Een mogelijke oplossing is dat de PvdA toegeeft op het punt van de
arbeidsmarkt en dus instemt met verkorting van de WW-duur en flexibilisering
van het ontslagrecht. Het tegenoffer kan zijn dat VVD en CDA in dit geval
wel instemmen met verhoging van het eigenwoningforfait voor woningeigenaren.
Dit blijft riskant, maar is in een meer rechts getint kabinet voor de VVD
makkelijker weg te masseren, dan in de combinatie met Paars Plus.
Cijfermatig niet onbelangrijk is bovendien het volgende. In de Eerste Kamer
heeft de grote coalitie van VVD, PvdA en CDA een getalsmatige meerderheid,
dit in tegenstelling tot zowel Paars Plus als Over Rechts.
Lees ook:
Dit artikel is oorspronkelijk verschenen op z24.nl